Onderzoek: hoe ernstig is uitkeringsfraude? (1)

Ruim negen van de tien Nederlanders vinden dat tijdelijk de uitkering moet worden stopgezet als iemand daarmee meerdere keren heeft gefraudeerd. Zeven van de tien vinden het helemaal ontnemen van de uitkering een passende straf. Zeven van de tien Nederlanders denken dat fraude met uitkeringen veel voorkomt.

Issuemonitor 2012

Dat blijkt uit de Issuemonitor 2012, een rapport met de conclusies van een zeer uitgebreid onderzoek, uitgevoerd onder een zeer klein aantal mensen, in opdracht van het ministerie van Sociale Zaken. Het rapport brengt in kaart aan hoe 1563 Nederlanders denken over fraude met uitkeringen. Het grote hiaat in het rapport is dat nergens wordt aangegeven in hoeverre de geënqueteerden gelijk of ongelijk hebben.

Het rapport zegt niets over uitkeringsfraude, noch over de ernst van dit misdrijf. De truc is dat de niet-kritische lezer, die wordt overspoeld met getallen en statistieken, blijft zitten met het idee dat het wel heel ernstig gesteld is met de uitkeringsfraude in Nederland, en dat er harde maatregelen nodig zijn om dit monster de kop in te drukken.

Het mag geen toeval heten dat dit rapport gisteren is verschenen. Minister Henk Kamp en staatssecretaris Paul de Krom van de VVD (en andere VVD'ers) voeren in de volgzame media al een tijdje campagne tegen de uitkeringsfraude, met de suggestie dat het een enorm probleem is, en dat, zoals Henk Kamp vandaag in de Kamer gaat voorstellen, de straffen aangescherpt moeten worden en de boetes vertienvoudigd. Hij zal de Issuemonitor hebben gebruikt (en is in wezen ook de opdrachtgever) om zijn partij in de verkiezingscampagne te promoten. Volgens mij een illegale actie.

Enkele koppen in de media van de afgelopen maanden:

→ Werklozen frauderen voor tientallen miljoenen euro's
→ Kamp: tien keer hogere boete voor uitkeringsfraude
→ 30 procent meer uitkeringsfraude, ‘belachelijk lage straffen omhoog’
→ 'Overheid loopt miljoenen mis door uitkeringsfraude'
→ 'Wet bijstand lokt fraude uit'

Etcetera.


We weten gewoon niet wie de andere fraudeurs zijn

Waarom de verontwaardiging over uitkeringsfraude bij de burgers zo groot is - en zodoende goed zal scoren in een politieke campagne - heeft twee redenen. De Issuemonitor geeft over de eerste reden aan dat de aandacht die uitkeringsfraude in de media krijgt daar de grootste oorzaak van is. Waarom die aandacht in de media zo groot is is evident: de 'kijkcijfers'.

De tweede reden ligt volgens mij in het feit dat burgers niet weten wie er nog meer fraude plegen in Nederland. En hoe grootschaliger die fraude is, hoe minder we weten wie de daders zijn. Die hebben, op enkele zeer grote zaken na (bijvoorbeeld een aantal bouwfraude zaken), geen gezicht. We weten niet wie ze zijn, wat ze doen, hoe ze het doen, en hoe vaak ze het doen. We weten ook niet om wat voor bedragen het gaat, en in hoeverre deze fraudeurs wel eens voor de rechter komen. Dus kunnen we alleen maar boos worden op de 'kleintjes', de mensen die onderaan de maatschappelijke ladder zitten, de 'minima', de 'onrendabelen' - want die kennen we wel. Iedereen kent wel zo'n fraudeur, al is het alleen maar van horen zeggen, en anders lezen we het wel in de krant. De gegevens in de issuemonitor bevestigen dat. Bovendien is trappen naar beneden altijd makkelijker en veiliger dan trappen naar boven, naar een macht die onzichtbaar is.


CBS-cijfers

Dus hoe ernstig is het met uitkeringsfraude? Ik besloot het te onderzoeken. Als eerste ging ik zoeken in de berichtgeving van het CBS. Ik geef u enkele zoeksultaten van zoektermen waar we al veel uit kunnen opmaken:

'Bijstandsfraude' (een onderdeel van uitkeringsfraude) 95
'Uitkeringsfraude' 38
'Oplichting' 27
'Belastingfraude': 20
'Witwassen' 10
'Kartelvorming' 4
'Bouwfraude; 3
'Faillissementsfraude' 3
'Acquisitiefraude' 3
'BTW-fraude' 2
'Boekhoudfraude' 1
'Bedrijfsfraude' 0

Maar ik wilde graag feitelijke cijfers: wat, wie, hoe vaak, hoeveel, opsporing, wel/niet veroordeeld, strafmaat, etc. Dus naar de Statline database van het CBS. Bij 'fraude' kreeg ik slechts 9 resultaten, waarvan er 6 over Motorvoertuigen gingen, 2 over Bijstandfraude en 1 over Beveiligings- en opsporingsbedrijven.

Voor Bijstandsfraude was de meest recnte tabel uit 2009, over de periode 2002-2008. In 2008 werd er voor 110,8 miljoen euro aan bijstandsfraude gepleegd. Het gemiddelde fraudebedrag was 3800 euro, en zijn er 29.180 zaken geregistreerd. Maar wat moet ik daaruit opmaken?


Fraude in Nederland per sector per jaar

Ik heb geprobeerd om het (meest recente) bedrag aan fraude per jaar per soort fraude in kaart te brengen. Voor een aantal soorten fraude heb ik geen (redelijk betrouwbare) gegevens kunnen vinden, zoals bijvoorbeeld de boekhoudfraude van de overheid zelf (Gemeenten en Provincies), die nogal substantieel schijnt te zijn. Dus het beeld is niet compleet. De resultaten geven mijns inziens echter genoeg weer om er conclusies uit te kunnen trekken.

Ik heb gezocht in o.a. nieuws- en persberichten, bij financiële instituten en organisaties, en op Wikipedia.

In tekst:

• Uitkeringsfraude: 86 miljoen euro per jaar
• Zorgfraude: 178 miljoen euro per jaar
• Acquisitiefraude (spookfacturen): 1 miljard euro per jaar
• Verzekeringsfraude: 1 miljard euro per jaar
• Diefstal op het werk (kruimelfraude): 1.6 miljard euro per jaar
• Faillissementsfraude: 1.7 miljard euro per jaar
• Bedrijfsfraude: 2 miljard euro per jaar
• BTW-(carrousel)fraude: 4 miljard euro per jaar
• Internetfraude: 4.5 miljard euro per jaar
• Belastingfraude (ontduiking): 8.3 miljard euro per jaar
• Witwassen: 18.5 miljard euro per jaar

Enkele visualiseringen:

Conclusies

a) Uitkeringsfraude is een van de minst ernstige/grote/substantiële fraude in Nederland.

b) Burgers zijn en worden niet geïnformeerd over de werkelijke stand van zaken omtrent fraude in Nederland. Niet door de overheid, en niet door onze kranten en andere media.

c) De berichtgeving in zowel de media als de geluiden in de politiek over uitkeringsfraude staat op geen enkele manier in verhouding met de berichtgeving over andere soorten fraude.

d) Berichten over uitkeringsfraude roepen veel boosheid, verontwaardiging en frustratie op bij het publiek. Daarom is het een populair onderwerp. Het lijkt een vicieuze cirkel: hoe meer berichten over uitkeringsfraude, hoe verontwaardigder het publiek, hetgeen nog meer berichten genereert.


Corruptie

Het mag duidelijk zijn dat de fraude die in het economisch verkeer gepleegd wordt sterk onderbelicht dan wel verzwegen wordt, en de fraude die burgers aan de onderkant van de samenleving plegen sterk overbelicht. Ik vind de bedragen op de ranglijst ontluisterend, maar niet verrassend. Je komt er als kabinet niet zomaar mee weg wanneer je beleid is gericht op ingrijpende en pijnlijke bezuinigingen in de sociale sector, aan de onderkant, terwijl het aan de andere kant elk jaar weer besluit om meer subsidies te pompen in het bedrijfsleven, zoals ook dit jaar. Hoewel onze journalisten daar geen interesse in schijnen hebben.

We moeten de ophef over uitkeringsfraude, en zeker de recente vanuit de VVD, in het licht zien van een politieke campagne van onze neoliberale beleidsmakers. Het wordt gebruikt als een politiek instrument om aan de ene kant een excuus te genereren om pijnlijke ingrepen door te drukken, en aan de andere kant stemmen van gefrustreerde kiezers te trekken. Daarnaast vormt de criminalisering van uitkeringsgerechtigden in het algemeen (sociaal beleid als "linkse hobby" voor mensen die "te lui zijn om te werken", etcetera), samen met de grootschalige ophef over uitkeringsfraude, een adequaat rookgordijn dat nodig is om de corruptie in het bedrijfsleven te maskeren, alsook het gedogen daarvan door de overheid, die daarmee de financiële belangen van de sector dient. Wat an sich ook een vorm van corruptie is.

TRANSLATE